Türk Dış Politikasında 1950'li Yıllar

                      İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ          

GİRİŞ 

                      Birinci Bölüm

Türkiye’nin Batı İttifakına Girişi       

1.İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Türk-Amerikan

   İlişkileri       

2.Truman Doktrini’nin Doğuş Nedenleri       

3.Türkiye Açısından Truman Doktrini Çerçevesinde

    Amerikan Desteğinin “Gerekliliği”

4.Truman Doktrini’nin Açıklanması  

5.Türk Dış Politikası Açısından Truman Doktrini’nin

    Etkileri       

6.NATO’nun Kurulması ve Türkiye’nin Tutumu      

7.NATO’nun Kuruluşundan Sonra Türk Basınında

   Görülen Tepkiler     

8.Atlantik Paktı Hakkında Türk Hükümeti

   Tarafından Yapılan ve Birbiriyle Bağdaşmayan

   Nitelikteki Açıklamalar       

9.Türkiye’nin Atlantik Paktı Güçleri ile Kurulacak

   Bir Akdeniz Paktı Ümitleri  

10.  Bir Akdeniz Paktı Kurulması için Türkiye’nin

    Önerisi       

11.  Kore Savaşı ve Menderes Hükümeti’ne Büyük

     Sorunlar Yaratan Katılma Kararı  

12. Senatör Cain’in Açıklamaları ve Türk

    Hükümeti’nin Kararları      

13.General Bradley’in “ABD’nin 1950’li Yıllarda

     Askeri Politikası” Başlıklı Makalesinin Türkiye’de

     Yarattığı Tepkiler  

14.  Büyükelçi Mc Ghee-Türkiye’nin NATO’ya

     Alınmasında “Kilit Adam”

                   İkinci Bölüm

I.Menderes Hükümeti’nin Öncülüğünde Türkiye’nin

  Ortadoğu Politikasındaki “Yeni Yönelişi”   

1.Menderes Hükümeti’nin İktidara Gelmesinden

   Önce “Aktif Bir Doğu Politikası” İstemleri 

2.Menderes ve “Big Brother Politikası”         

3.Türkiye’nin Ortadoğu’nun Savunmasındaki Rolü  

4.Balkan Paktı ve Bu Paktın Menderes’in

 “Ortadoğu Politikası” İçin Önemi     

5.Menderes'in ve Mareşal Tito’nun Balkan

   Paktı’ndan Birbirinden Farklı Olan Beklentileri     

6.Bandung Konferansı – Tarafsızlık ve Türkiye’nin

   Tutumu       

7.Menderes Aktif  Siyasetini Ortadoğu’da

   Sürdürmeye Devam Ediyor. Bağdat Paktı’nın

   Kurulması ve Mısır ile Suriye’nin Tepkileri

8.İngiltere’nin Bağdat Paktına Girişi  

9.Sovyetler Birliği'nin Bağdat Paktı’nın Kurulmasına

   Karşı Gösterdiği Tepkiler    

10.Türkiye İçin Ortadoğu’da Tehlikenin Yeni Bir

      Boyutu:Sovyetler Birliği  

11.Sovyetler Birliğinin “Barış Ataklarına Rağmen”

     Menderes Hükümeti Sovyet Karşıtı Tutumunu

     Sürdürüyor

12.Süveyş Kanalının Devletleştirilmesi ve Türkiye’nin

     Tutumu     

13.Menderes Hükümeti Eisenhower Doktrini’ni

     Memnunlukla Karşılıyor   

14.  Eisenhower Doktrini Çerçevesinde Türk-Amerikan

     Ortak Çıkarları ve Ortadoğu’daki Krizli Yıllar     

15.Türkiye-Suriye Anlaşmazlığı ve Türk-Amerikan

      Dayanışması        

16.Sovyetler Birliği’nin Türkiye’yi Tehditi Karşısında

     Amerika’nın Türkiye’ye Gösterdiği Dayanışma     

17.Irak’taki Askeri Darbe ve Menderes Hükümeti’nin

     Tepkileri    

18.CENTO’nun Kuruluşu ve Menderes Hükümeti’nin

     İktidardan Düşürülmesi    

                       Üçüncü Bölüm

I.“Kıbrıs Sorununun” Ortaya Çıkışı ve Menderes

     Hükümeti’nin Kıbrıs Politikası     

1.Kıbrıs Anlaşmazlığının Uluslararası Sorun Haline

   Getirilmesi ve Menderes Hükümeti'nin Buna Karşı

   Gösterdiği Tepkiler 

2.Fatin R. Zorlu ve Türkiye’nin “Kıbrıs Komisyonu”           

3.Birinci Londra Konferansı ve Türkiye’nin Tutumu

4.6-7 Eylül 1955 Olayları      

5.Menderes’in Kıbrıs Politikasındaki Yeni Arayışları

6.Başpiskopos Makarios’un Serbest Bırakılması ve

   Türkiye’nin Taksim Politikası         

7.Birleşmiş Milletler'deki ve Kıbrıs Görüşmeleri

   ve Zürih Londra Antlaşmalarına Giden Yol           

 SONUÇ         

İngilizce Kaynakça    

Almanca Kaynakça    

Türkçe Kaynakça       

Resmi Dokümanlar    

Gazeteler ve Dergiler 

Periyodikler    

Röportaj Yapılan Kişilerin İsimleri ve Röportaj

Tarihleri         

Dönem ile İlgili Resimlerden Bir Seçki          

Çalışmada Kullanılan Bazı Resmi Belgelerden Bir

Seçki

 BİRİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE’NİN BATI İTTİFAKINA GİRİŞİ

1. İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Türk-Amerikan İlişkileri

Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasındaki “love affair” Amerika’da ölen Türkiye’nin Washington Büyükelçisi Münir Ertegün’ün cenazesini Haziran 1946’da Türkiye’ye getiren Missouri isimli savaş gemisinin İstanbul’a gelmesi ile başlar. Savaş gemisi Missouri’nin İstanbul’a gelmesi Türk Tezinin Sovyetler Birliği’nin toprak taleplerine karşı Amerika’nın Türkiye’yi desteklediğini sembolize ediyordu.

O zamana kadar iki ülke arasında, uzun bir tarihsel geleneğe dayanan ve samimi duygularla desteklenen bir ilişkiden söz etmek mümkün değildi. İkinci Dünya Savaşı sonrası ortaya çıkan Sovyet tehdidi, Türkiye’yi Batılı ülkelerle, özellikle ABD ile sıkı dostluk ilişkileri kurmaya yöneltti. Batı ülkeleri ve ABD ile yakınlaşma arayışları sürerken, Türkiye “tehlikeli yılları” (1945-46) yaşamak zorunda kaldı. Bu süre esnasında Türkiye ile ABD arasında henüz bir takım özel bağlantılar ve ilişkiler gelişmemişti.

ABD’nin geçmişte Yakın Doğu’daki çıkarları aşağıdaki iki temel olguya dayanıyordu.

a) Ticari çıkarlar

b) Duygusal ve insani çıkarlar

ABD’nin bu bölgedeki askeri ve siyasi angajmanı İngiltere’den sonra ikinci sırada yer alıyordu. İkinci Dünya Savaşı sonrası ABD geleneksel tecrit politikasını bırakarak “containment policy” (Sovyet yayılmasını önlemek amacı ile) uygulamaya başlamış ve dünyanın çeşitli bölgelerinde, o bölge devletleriyle siyasi, askeri ve ekonomik içerikli ittifaklar kurmaya yönelmişti.

ABD’nin bu yeni politikası dünya barışını koruma amacını taşıyordu. Ama aynı zamanda bu politika sonraları, ABD’nin kendi çıkarlarını daha fazla korumaya yönelik bir politika haline dönüştü. ABD’nin dış politikasındaki bu yeni değişim Sovyetler Birliği’nin İkinci Dünya Savayı Savaşı sonrası uyguladığı yayılmacı politikasının bir sonucu olarak görülmelidir.

Sovyetler Birliği, İkinci Dünya Savaşının hemen sonrasında Çarlık Rusya’sının geleneksel siyasetini uygulamaya başladı. Doğu ve Güney Avrupa ülkelerini işgal ederek komünizmi ihraç ediyor ve bu ülkeleri kendi uydusu haline getiriyordu. ABD’nin Sovyetler Birliği ile savaş esnasında başlayan iyi ilişkilerini savaş sonrası devam ettirme umutları 1947 yılında tamamı ile yitiriliyordu. Çünkü, ABD ile Sovyetler Birliğinin evrensel çıkarları (siyasi ve ekonomik) birbirlerine zıt bir şekilde gelişmeye başladı. Truman Doktrini, Marshall Planı ve ABD ile İngiltere, Fransa ve Benelüx ülkeleri arasında yapılan karşılıklı yardım anlaşması, Avrupa’yı Sovyetler Birliği’nin yayılmacı politikasına karşı koruyacak olan siyasi, askeri ve ekonomik önlemler zinciri olarak yorumlanabilir. Çekoslovakya’daki komünistlerin bir darbe ile iktidarı ele geçirmeleri (1948) ve Berlin krizi (1948-49) Sovyetler Birliği’nin yayılmacı politikasını doruk noktasına getirmişti. İki blok arasındaki Soğuk Savaş günden güne kendini daha belirgin olarak hissettirmeye başladı. 1940’lı yılların sonuna gelindiğinde ABD’nin nükleer silahlardaki tekelinin Sovyet yayılmacılığı için bir engel teşkil etmediği gerçeği ortaya çıkıyordu. Sovyetler Birliği’nin de kısa veya uzun sürede atom bombasını yapabileceğini, böylelikle ABD’nin nükleer silahlardaki tekelini yıkacağını ve nükleer silahlarda bir denge sistemi yaratacağını söylemek için insanın kahin olması gerekmiyordu.

ABD’nin yakın Doğu politikasında görülen değişiklik Başkan Truman’ın 5 Nisan 1946’da yaptığı bir konuşmasında açıkça görülmektedir.

“Yakın ve Orta Doğu’ya bir göz attığımızda buranın çok kritik bir bölge olduğunu görüyoruz. Bu bölgede zengin doğal kaynaklar bulunmaktadır. En hareketli kara, deniz ve hava yolları bu bölgeden geçmektedir. Tüm bu nedenlerden dolayı bu bölge büyük ekonomik ve stratejik öneme sahiptir.”

ABD’nin, Sovyetler Birliği hakkında bütün dünya barışına yönelik tehdit algılamaları 12 Mart 1947’de Truman Doktrinin açıklanmasına neden oldu.

İKİNCİ BÖLÜM

MENDERES HÜKÜMETİ’NİN ÖNCÜLÜĞÜNDE TÜRKİYE’NİN ORTADOĞU POLİTİKASINDAKİ “YENİ YÖNELİŞİ”

Türkiye’nin Arap ülkelerine yönelik olan Ortadoğu’daki siyaseti, İkinci Dünya Savaşı sonrası “yeni bir eğilimin” ilk işaretlerini vermesine rağmen, asıl “aktif” değişim Menderes Hükümeti’nin 14 Mayıs 1950’de iş başına gelmesinden sonra gerçekleşti. Bu yeni politikanın “aktif” ya da “dinamik” olarak bu çalışmada tanımlanmasının nedeni, Atatürk tarafından ortaya atılan ve uygulanan “tarafsızlık” politikasının yeni iktidar sahipleri tarafından bilinçli olarak terk edilmesinden dolayıdır. Türkiye’nin NATO üyesi olması, yeni hükümetin en büyük başarısıydı. Yeni Hükümet NATO üyeliği sorununda eski Hükümetin politikasını devam ettirmişti; ancak sürekli başvuru denemeleriyle NATO’ya alınma sürecini hızlandırmış ve başarılı olmuştur.

Geleneksel Türk dış politikasının köktenci bir şekilde değiştirildiği dönem olan Soğuk Savaş yılları -1940’lı yılların ikinci yarısından itibaren-, bu “kritik bölgede”de kendini göstermeye başlamış ve 1950’li yıllarda ise bu bölgeye kaymıştı.

Batı’nın Yakın ve Ortadoğu’daki çıkarları, Menderes Hükümeti tarafından Türkiye’nin kendi güvenlik çıkarlarına özdeş olarak algılandı. Bu algılama Menderes Hükümeti’nin ordu tarafından iktidardan düşürülmesine kadar geçen süre içinde aldığı tüm kararlarda genel olarak geçerli olmuştur. Menderes Hükümeti dış politika kararlarında, özellikle bu bölgede “bilinçli olarak Batı Klubünün bir aktif üyesi rolünü” üstlendi. Çünkü, gerçekten de bu dönem içerisinde (1950-1960) Türkiye “Ortadoğu’nun sismografı” idi. Menderes Hükümeti, komünist olmayan ülkelerin bulunduğu bölgedeki “anahtar rolünü” sürekli olarak korumak istedi. Yakın ve Ortadoğu bölgeleri Türkiye’ye bu olanağı sağlıyordu.

Yakın ve Ortadoğu’nun stratejik önemi, Soğuk Savaş dönemi esnasında Sovyetler Birliği’nin yayılmacı bir siyaset takip etmesinden dolayı sürekli artmaya başlamıştı. Bunun nedeni de, Batılı devletlerin Sovyetlerin bu yayılmacı politikasını önlemek istemeleriydi. Batının, diğer bir deyimle ABD’nin stratejik planlamasında, Türkiye, Yunanistan ve İran Yakın Doğu’da Sovyet yayılmacılığını önleme politikasında “bir kalkan” olarak algılanıyordu. Arap ülkelerinin ve Israilin Avrupa, Asya ve Afrika arasında “doğal bir köprü” teşkil etmelerinden dolayı, bu ülkelerin uluslar arası komünizmin eline düşmemeleri gerekiyordu. Truman Doktrini ile başlayan Amerikan yardımının amacı bölgede ABD için “güçlü bir konum” yaratmaktı. Bu amaca ulaşmak için Batılı ülkelerin göz önünde bulundurmaları gereken üç önemli faktör şunlardı:

a)  Bölgenin doğal zenginliklere, stratejik noktalara ve ulaşım yollarına sahip olması. Tüm bunların Sovyetlerin eline geçmesini önlemek Batı için büyük önem taşıyor ve bütün bunlar Batının ekonomik gelişimi için korunması gerekiyordu.

b) “Önleme politikasının” bir parçasının bu bölgede uygulanması ve Sovyet Bloku’nun koruyucu engeller yaratılarak yayılmasının engellenmesi zorunluluğu vardı.

c)  Herhangi bir Sovyet saldırısına karşı harekette bulunabilmek için bölgenin bir üs teşkil etmesi gerekiyordu. Batının tüm bölge ülkeleri üzerindeki askeri ve ekonomik etkilerine rağmen bölgede Batının her ihtimale karşı güvenebileceği ülkelerin olması gerekliydi.[10]

Başbakan Menderes ve Hükümeti için önemli olan tek bir şey vardı; O da “Sovyetler Birliği’nin Ortadoğu’daki siyasi oluşumlarda belirleyici bir etken” olmasını önlemekti. Bu nedenle Türk Dış Politikası 1950’li yıllarda ulusal bir uzlaşmaya dayanıyordu ve üç temel prensibi vardı:

a)      Sovyet yayılmacılığının önlenmesi

b)      Batı ile ekonomik ve siyasi alanlarda ortak işbirliği

c)      Kıbrıs’ın taksimi

Yukarıda da belirtildiği üzere, Sovyetler Birliği artık Ortadoğu’da Türkiye’nin en büyük rakibi olmuştu. Türkiye, yüzyıllarca Ortadoğu’yu elinde bulundurmuş ve 19. yüzyılın ortalarından itibaren İngiltere’ye karşı bölgeyi yitirmemek için mücadele vermişti. İlginç olan, Atatürk tarafından kurulan yeni Cumhuriyet Türkiye’sinin Ortadoğu siyasetinde öncülük iddiasi taşıyan bir politika geliştirmemiş olmasıydı. Sovyetler Birliği’nin yayılmacı politikası Yakın ve Ortadoğu’da yeni bir taktik anlayışı içerisinde uygulanıyordu. Bu yayılmacı politikanın temelinde, bölge ülkelerine askeri ve ekonomik yardım yolu ile hedefe ulaşmak yatıyordu. Sovyetler Birliği’nin Ortadoğu ülkelerine yaptığı her türlü yardım Türk devlet adamları tarafından daima büyük bir şüphe ile algılandı. Menderes Hükümeti, Sovyetler Birliği’nin Stalin’in ölümünden sonra da sözkonusu olan bu bölgede yayılmacı hedeflerine ulaşmaya çalışacağı inancındaydı. Bu inançtan dolayı Türkiye, NATO İttifakı üyeleri ile komşu ülkeleri sözkonusu tehlikeye karşı uyanık tutmak için sürekli uyardı. Menderes’in hedefi “ortak bir güvenlik zinciri yaratarak” bu bölgedeki “Kızıl Tehlikeye” (Türk politikacılarının kullandığı anlamda) karşı koymaktı. Demokrat Partinin iktidara gelmesinden önce hükümet olan CHP, İsrail Devletini kuruluşundan hemen dokuz ay sonra tanıyordu (28.3.1949). Bu tarihten itibaren Türkiye’nin Arap ülkeleriyle olan ilişkilerinde bir zorluk dönemi başlıyordu. Ayrıca, Sovyetler Birliği’nin de bölgede belli hedeflere yönelik politikalar izlemesi, Türkiye’nin Arap ülkeleriyle olan ilişkilerini tamamen zorlaştırıyordu. Bu miras (İsrail’in tanınması olayı) Başbakan Menderes’e bir önceki hükümet tarafından bırakılan bir “dış politika yükü” idi ve bu yük ancak ileriki yıllarda ortadan kaldırılabilecekti. Menderes, Arap ülkeleri ile ilişkileri düzeltmek için yeni bir politika geliştirmeden önce, Sovyetler Birliği’nin kendisinin Ortadoğu’da uygulamak istediği “süreklilik diplomasisi” için bir engel teşkil ettiği gerçeğini de kabullenmek zorunda kalıyordu. Çünkü, Sovyetler Birliği İsrail’i tanımış olduğu halde, taktik değiştirerek Arap tezini destekliyor, İsrail ile olan diplomatik ilişkilerini de 1950’li yılların başında kesiyordu. Menderes Hükümeti, Arap ülkelerinin İsrail ile Türkiye arasındaki diplomatik ilişkilerden kaynaklanabilecek tepkileri hesaplayamamıştı. Tüm bu tepkiler, Arap ülkelerinin Türkiye’ye karşı takındıkları “kızgınlık politikasının” önemli bir faktörünü teşkil etmekteydi. Menderes Hükümeti “dengeli” bir siyaset izlemeye çalışırken, “tek taraflı ve ters” bir yol takip ediyordu. Bunun da gerçek nedeni, Menderes Hükümeti’nin başlarda Ortadoğu ile ilgili belirgin bir politikasının olmayışı idi. Aslında Menderes’in belirli bir politikasının olmayışı bir gerçekti ama, onun diplomasisi ve ulaşılabilecek olanı görebilme yeteneği burada özellikle vurgulanmak zorundadır. Onun diplomasisinin temeli, Batı’lı ülkelerin Ortadoğu’da gelişen siyasi olaylara mümkün olduğunca katılımlarını sağlamaya dayanıyordu. Menderes, her iki blokun gerçek güç dengesini görmüştü ve bu bölgede ortaya çıkan güç boşluğunu Türkiye’nin hedeflerine yararlı bir şekilde kullanmaya yönelik çaba sarf ediyordu. Türkiye, Ortadoğu ülkeleri ile askeri ittifaklar kurma düşüncesini 1950’li yılların başında, sadece kurulması düşünülen ittifakların ya NATO Paktı ile ya da ABD’nin veya İngiltere’nin de üyeleri bulunduğu veya katkılarının olacağı Pakt’lara ilgi göstermek şeklindeydi. Menderes’in, Akdeniz’de ya da Ortadoğu’da askeri ittifakların kuruluşunda ulaşmak istediği gerçek hedef, NATO Paktı dışında Türkiye’nin güvenliği için özel garantiler elde etmekti. Menderes Hükümeti’nin Ortadoğu politikasını ana hatlarıyla açıklamadan önce, bu hükümetin dış politikasına yön veren üç temel hedefe işaret etmek gerekmektedir;

a)      Ortadoğu’da istikrarın ve güvenliğin korunması

b)      Arap ülkeleri ile İsrail arasındaki anlaşmazlığın tatmin edici bir çözüme ulaştırılması

c)      Komünizmin bu “hassas bölgeye” girmesini engellemek için etkili bir güvenlik sisteminin yaratılması.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

“KIBRIS SORUNUNUN” ORTAYA ÇIKIŞI VE

MENDERES HÜKÜMETİ’NİN KIBRIS

POLİTİKASI

Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1950 yılı başlarında 1920 yılından beri var olan tarihinin en “olağanüstü” tartışmasını yaşıyordu.  Çünkü, bu soğuk kış gününde, 23 Ocak 1950’de, bir süre sonra Türk dış politikasının temel tutumunu değiştirecek olan sıcak bir konu üzerinde tartışılıyordu: Kıbrıs Sorunu . Gündemde olmamasına rağmen CHP milletvekili Cevdet Kerim İncedayı, söz aldı. İncedayı kürsüye yaklaştığında, elinde iki küçük renkli cam şişe tutuyordu. Konuşmaya başladıktan sonra, bu şişelerin birinde “Kıbrıs Toprağı”, diğerinde de “Kıbrıs Türklerinin Kanı” olduğunu anlatıyordu. Bu iki şişe, içindekilerle birlikte kendisine Kıbrıs Türkleri tarafından gönderilmişti. İncedayı, Kıbrıs Türklerinin “yaşamsal sorunlarıyla” ilgili olan bu konuşmasında, Türk hükümetinin bu sorunu görmezlikten gelmesinden ve “pasif tutumundan” şikayet ediyordu. İncedayı’ya göre, Kıbrıs’ın yakında Yunanistan’ın egemenliği altına girme tehlikesi söz konusuydu. Bu “Vatansever” konuşmasını bitirdikten sonra, İncedayı Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin bütün milletvekillerince ayakta alkışlanıyordu.  Bu konuşma-sından sonra, son zamanlarda muhalefetten büyük eleştiriler alan Dışişleri Bakanı Necmettin Sadak, son günlerde Türk basınında sürekli yer alan bu özel “Kıbrıs Sorunu” hakkında söz aldı. Bu arada Kıbrıs’taki olayları protesto etmek için son günlerde gösteriler de düzenlenmişti. Sadak, bu Kıbrıs Sorununun neden bu kadar güncelleştirildiğini anlamadığını söylüyordu. Kıbrıs Sorunu hakkında yaptığı konuşmada Sadak şunu vurguluyordu:

“Beyler, “Kıbrıs Sorunu” diye bir şey yoktur. Basın muha-birlerinin sorularına karşılık olarak bunu birkaç zaman önce söylemiştim. “Kıbrıs Sorunu” diye bir şey yoktur, çünkü bu ada Büyük Britanya’nın hükümranlığı altında ve yönetimindedir. İngiltere’nin ada üzerindeki bu haklarını başka bir güce devretmek için herhangi bir niyetinin olmadığını ve böyle bir temayülüde hiçbir zaman göstermediğini biliyoruz. Bundan tamamile eminiz. Her ne çeşit olursa olsun, Kıbrıs’tan çıkacak herhangi bir kışkırtma durumu değiştirmez. Durum böyle bir kışkırtma sonucu değiştirilemez.”  T.B.M.M. “Kıbrıs Sorunu” üzerinde bir daha tartışmadı. Aynı şekilde 14 Mayıs 1950’de iktidara gelen Demokrat Partinin hükümet açıklanmasında da Kıbrıs’tan söz edilmiyordu. Yeni hükümet Yunanistan ile iyi komşuluk ilişkilerine devam etmek ve bir askeri ittifakta acil Sovyet tehlikesine karşı işbirliği içinde olmak istiyordu. Dışişleri Bakanı Köprülü, bir Avrupa seyahatinden dönerken uğradığı Atina’da Yunanlı gazetecilerin Kıbrıs hakkında sordukları soruyu, Türkiye ile Yunanistan arasında bir “Kıbrıs Sorunu” olmadığı şeklinde cevaplandırıyordu.  Köprülü’nün bu açıklaması sonraları çok sert bir şekilde eleştirilmesine rağmen, bir gerçeğe de işaret ediyordu. O zamana kadar Menderes Hükümeti bir “Kıbrıs Sorunu” ile karşı karşıya kalmamıştı. Bu nedenle muhtemel gelişmelere karşı hazırlıklı değildi. Hiç kimse bu sorunun gündeme geldiği yıllarda  “Kıbrıs Sorununun” yakın bir gelecekte Türkiye’nin tüm iç ve dış politikalarını de-ğiştireceğini tahmin etmemişti. Bu bölümde Kıbrıs Soru-nunun tarihsel gelişimi anlatılmayacaktır.  Aksine, Menderes Hükümeti’nin bu “var olmayan Kıbrıs Soru-nundan” bugün daha da önem kazanan ve büyük bir başarı olarak gösterilebilecek olan 1960 Londra Antlaşmasına nasıl ulaşabildiğini ortaya koymaya çalışmak olacaktır.

 

 

 İNGİLİZCE KAYNAKÇA

Agmon, Marcy: Defending the Upper Gulf, Turkey’s Forgotten Partnership, in: Journal of Contemporary History, Vol.21, November 1, January 1986

Alford, Jonathan: Greece and Turkey, Adversity in Alliance, London 1984 (Adelphi Paper 12)

Agwani, M.S: The Lebanese Crisis, 1958 – A Documentary Study, London/New Delhi 1965

Barchard, David: Turkey and The West, London 1985

Bayülken, Ü. Haluk: The Cyprus Question and The United Nations, in: Foreign Policy (Dış Politika), Cyprus Issue, Vol. 4, No. 2-3, Ankara 1974

Beschloss, M.R:: Mayday, Eisenhower – Khruscehev and the U-2 Affair, New York 1986

Bitsios, Dimitri: Cprus, The Vulnerable Republic, Thessaloniki 1975

Coufoudakis, Van: Greek-Turkish Relations, 1978-1983, The View From Athens, in: International Relations, New Yoruk 1983

Couloumbis; Theodore A.:  The U.S., Greece and Turkey, Studies of Influence in International Relations, New York 1983

Dockmill, M.L.: Anglo – USA Diplomacy and the Korean War, in: International Affairs, Vol. 62, No. 3, Summer 1983

Dodd, Clement H.: The Crisis of Turkish Democracy, Walkington / Beverly 1983

Eden, Anthony: Full Circle, Eden – Memorien, 1945- 1962, London 1967

Eren, Nuri: Turkey, Today and Tomorrow, New York 1963

......... : Turkey, NATO and Europe, A Deterioting Relationship, Paris 1977

Eren, Nuri: The Foreign Policy of Turkey, in: Foreign Policies in a World of Change (Edit.), Joseph E. Blackand Kenneth W. Thompson, New York 1963

Ertekün, Necati: The Cyprus Dispute, Nicosia 1984

Feroz, Ahmad: The Turkish  Experiment in Democracy, 1950-1975, London 1977

Fleming, D.F.: The Cold War and Its Origin, 1917-1960, London 1968

Foley, Charles and W.I. Scobie: The Struggle for Cyprus, Stanford 1975

Frey, Frederick H.: The Turkish Political Elite, Cambridge 1965

Gaddis, Smith: Dean Acheson, New York 1972

Gallman, Waldemar: Iraq under General Nuri, 1954-1958, Baltimore 1964

Gerson, Louis L.: John Forster Dulles, New York 1963

Gönlübol, M.: NATO and Turkey, An Overal Appraisal, in: Turkish Yearbook of International Relations, November, Ankara 1971

Gruen, George E.: Turkey, Israel and the Palestine Question 1948-1960, Thesis-Columbia University 1970

Harris, George S.: Turkey, Coping with Crisis, Kent 1985

...........: The Troubled Alliance, Turkish-American Problems in Historical Perspective, 1945-1971, Washington 1972

...........: The View From Ankara, The Wilson Quarterly Special Issue, Washington 1982

...........: Turkey and the Soviet Union, in: The Soviet Union and the Middle East, Stanford/Cal. 1974

...........: The Causes of the 1960 Revolution in Turkey, in: Middle East Journal 24, Autumn 1970

...........: The Role of the Military in Turkish Politics, Part I and II, in: Middle East Journal, Winter and Spring 1965

Henze, Paul B.: Turkey, the Alliance and the Middle East, Problems and Opportunities in Historical Perspective, Workingpaper No. 36, The Wilson Center, Washington 1982

Howard, Harry N.: Turkey, The Straits and US-Policy, London 1974

Hurewitz, J.C.: Soviet-American Rivalry in the Middle East, 1969

Iatrides, John O.: Balkan Triangle: Birth and Decline of an Alliance Across Ideological Boundries, The Hauge, 1968

James, Robert R.: Eden, The Lost Leader, London 1986

Karpat, Kemal H.: Turkey’s Politics, The Transition to a Multi-Party System, Princeton/New Jersey 1959

...........: Turkey’s Foreign Policy in Transition, Leiden/Brill 1975

...........: Turkish-Soviet Relations, in: Turkish Foreign Policy in Transition, Leiden/Brill 1975

Kennan, George F.: Memoirs, 1925-1950, Boston 1967

Kılıç, Altemur: Turkey and the World, Washington 1959

Kuniholm, Bruce: The Origins of the Cold War in the Near East, Great Power Conflict and Diplomacy in Iran, Turkey and Greece, Princeton 1980

Kostanick, Huey L.: Turkish Resettlement of Refugees from Bulgaria, 1950-1953, in: Middle East Journal, Vol. 9, No.1, Winter 1955

Kurat, Yuluğ T.: Turkey’s Entry to the NATO, in: Foreign Policy (Dış Politika), December, Ankara 1983

Kurt, Çiğdem: The Reception and Evolution of the Cyprus Issue in the United Nations, in: Foreign Policy, Vol. XI, Ankara 1984

Laquer, Walter: The Struggle for the Middle East, London 1969

...........: The Soviet Union and the Middle East, London 1959

Lenczowski, George: The Middle East in World Affairs, London 1984

Lenczowski, George: Soviet Advances in the Middle East, Washington 1971

Lewis, Bernard: The United States, Turkey and Iran, in: The Middle East and US, Perceptions and Politics Edited by Haim Shaked and Itamar Rabinovich, New Jersey 1980

...........: The Emergence of  Modern Turkey, London/Toronto/New York 1961

Lewis, Geoffrey: Modern Turkey, London 1974

Louis, Gerson L.: John Forster Dulles, New York 1963

Lloyd, Selwyn: Suez 1956, A Personal Account, London 1978

Mayes, Stanley: Makarios, A Biography, Hong Kong 1981

Mc. Ghee, George: Envoy to the Middle World, Adventures in Diplomacy, New York 1983

...........: Turkey Joins the West, in: Foreign Affairs, July 1954

Monroe, E: Britain’s Moment in the Middle East, London 1963

Panteli, Stavros: A New History of Cyprus, London 1984

Pearlmann, M.: Turkey’s Diplomatic Offensive, in: Middle Eastern Affairs, March 1955

Philips, Cabell: The Truman Presidency, New York 1966

Robinson, D. Richard: The First Republic, A Case Study in National Development, Cambridge 1963

Rustow, D.A.: The Foreign Policy of the Turkish Republic, in: Foreign Policy in World Policies, New York 1958

Rubinstein, Alvin Z.: Soviet Policy toward Turkey, Iran and Afganistan, The Dynamics of Influence, New York 1982

Sander, Oral: Turkey’s Foreign Policy, in: Modern Turkey, Continuity and Change (Edit.), Ahmet Evin, Opladen 1984

Simpson, Dwight J.: Development as a Process, The Menderes Phase in Turkey, in: Middle East Journal, Spring 1965

Spain, James W.: Middle East Defense: A New Approach, in: The Middle East Journal, Vol. 8, No 3, Summer 1954

Sezer, Duygu B.: Turkey’s Security Policies, Adelphi Papers, No. 164, London 1981

Spector, Ivan: The Soviet Union and The Muslim World, 1917-1958, Washington 1959

Tachau, Frank: Turkey the Politics of Authority, Democracy and Development, 1984

...........: The Face of Turkish Nationalism as Reflected in the Cyprus Dispute, in: The Middle East Journal, Vol. 13, No. 3, Summer 1959

Tamkoç, Metin: The Warrior Diplomats, Texas 1976

...........: The Impact of the Truman-Doctrine on the National Security Interests of Turkey, in: Foreign Policy (Dış Politika), Vol. 6, No. 3-4 (June) 1977

...........: The Stale Instability of The Turkish Policy, in: The Middle East Journal, Vol 27, No. 3, Summer 1973

Truman, Harry S.: Memoirs, New York 1956

Weisband, Edward: Turkish Foreign Policy, 1943-1945, Princeton 1973

Weiker, Walter F.: The Turkish Revolution, 1960-1961, New York 1961

...........: The Modernization of Turkey; from Atatürk to the Present Day, New York 1981

...........: Political Tutelage and Democracy in Turkey. The Free Party and Its Aftermath, Leiden/Brill 1973

Vali, Ferenc A.: The Turkish Straits and NATO, Stanford 1972

...........: Bridge Across the Bosphorus, The Foreign policy of Turkey, London 1971

Vanezis, P.N.: Makarios; Life and Leadership, London 1979

Xydis, G. Stefan: Cyprus Conflict and Consolation, 1954-1958, Columbia 1967

ALMANCA KAYNAKÇA

Akrami, Reza: Zusammenarbeit zwischen den Staaten des CENTO-Pakts auf politischem, wirtschaftlichem und kulturellem Gebiet und deren Schwierigkeiten in der jüngsten Vergangenheit, Dissertation an der Universitaet zu Bonn, 1970

Bracher, Karl D.: Europa in der Krise, Frankfurt, Berlin, Wien 1979

Bilge, A.Suat: Das lange Streben der Türkei nach Sicherheit endete mit dem Beitritt zum Bündnis, in: NATO-Brief, Nr. 3-4/1987

Eren, Nuri: Die türkisch-sowjetischen Beziehungen, in: Europa-archiv, 1965

Grosser, Alfred: Das Bündnis, München 1983

Gürbey, Gülistan; Zypern, Genese eines Konfliktes, Bamberg 1988

Halle, Louis: Der Kalte Krieg, Ursache, Verlauf, Abschluss, Frankfurt/Main, 1969

Haerlin, Peter: Zypern, Prüfstein der Demokratie, Stuttgart 1965

Henle, Hans: Der neue Nahe Osten, Frankfurt/Main 1972

Hubel, Helmut: Türkei und Mittelost Krisen. Die türkische Interessenlage gegenüber amerikanischen und westeuropaeischen Bemühungen Konfliktbewaeltigung im Nahen unt Mitteleren Osten, Bonn 1984

Jacob, Kurt: Zur Entwicklung der amerikanisch-türkischen Beziehungen, Ebenhausen 1980

Keskin, Hakkı: Die Türkei-Vom Osmanischen Reich zum Nationalstaat, Berlin 1981

Kissenger, Henry A.: Das Gleichgewicht der Grossmaechte-Metternich Castlereagh und die Neuordung Europas 1812-1822, Zürich 1986

Kissenger, Henry A.: Die amerikanische Aussenpolitik, Düsseldorf/Wien 1969

Knietz, Friedrich-Karl: Die neue Republik Zypern; Tatsachen und Probleme, Hambur 1960

Kramer, Heinz: Die Türkei: Gefaehrdeter Partner der westlichen Allianz, Ebenhausen 1981

Loth, Wielfried: Die Teilung der Welt, 1941-1955, München 1980

Önder, Zehra: Die türkische Aussenpolitik im Zweiten Weltkrieg, München 1977

Pöschl, Rainer: Vom Neutralismus zur Blockpolitik. Hintergründe der Wende in der türkischen Aussenpolitik nach Kemal Atatürk, München 1985

Steinbach, Udo: Kranker Waechter am Bosporus, Freiburg 1979

...........: Der veraenderte Stellenwert des Nahen und Mitteleren Ostens in der türkischen Aussenpolitik, in: Europa-Archiv, 1976

...........: Grundlagen und Ansaetze einer Neuorientierung der türkischen Aussenpolitik, Ebenhausen 1973

Steinhaus, Kurt: Soziologie der türkischen Revolution, Frankfurt/Main 1969

Weiher, Gerhard: Militaer und Entwicklung in der Türkei 1945-1973, Opladen 1978

TÜRKÇE KAYNAKÇA

Ağaoğlu, Samet: Demokrat Partinin Doğuşu ve Yükselişi Sebepleri, Bir Soru, 1972

...........: Arkadaşım Menderes, İstanbul 1967

Arcayürek, Cüneyt: Demokrasinin İlk Yılları 1947-1951, Cilt 1, İstanbul 1983

...........: Yeni İktidar Yeni Dönem, 1951-1954, Cilt II, İstanbul 1983

...........: Bir İktidar, Bir İhtilal, 1955-1960, Cilt III, İstanbul 1984

...........: Şeytan Üçgeninde Türkiye, İstanbul 1987

Armaoğlu, Fahir: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara 1983

Arzık, Nimet: Bitmeyen Kavga, 1966

...........: Menderes’i İpe Götürenler, 1966

Atalay, Mustafa: Celal Bayar ve Hayatı, 1958

Ataöv, Türkkaya: Amerika, NATO ve Türkiye, Ankara 1969

Avcıoğlu, Doğan: Türkiye’nin Düzeni, Dün, Bugün, Yarın, İstanbul 1982

...........: Milli Kurtuluş Tarihi, 1838’den 1995’e, İstanbul 1979

...........: Türklerin Tarihi 5 Cilt, İstanbul 1980

Aydemir. Ş.: İkinci Adam, Cilt III, İstanbul 1980

...........: Menderes’in Dramı, İstanbul 1979

...........: İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, İstanbul 1976

Baban, Cihad: Politika Galerisi, 1970

Barutçu, Faik Ahmet: Siyasi Anılar-1939-1954, İstanbul 1977

Bayar, Celal: Başvekilim Adnan Menderes, İstanbul 1983

...........: Ben de Yazdım, İstanbul 1968

Behramoğlu, Namık: Türkiye-Amerikan İlişkileri- Demokrat Parti Dönemi, İstanbul 1973

Bilge, A. Suat: Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1965), Ankara 1965

Bozdağ, İsmet: Celal Bayar’ın Hayat Hikayesi; Celal Bayar’a Armağan, İstanbul 1982

Bilge A. Suat: Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Türkiye-Sovyetler Birliği Münasebetleri eserinin içinde: Gönlübol’un Olaylarla Türk Dış Politikası, Ankara 1982

Dikerdem, Mahmut: Ortadoğu’da Devrim Yılları, İstanbul 1977

Duran, Tülay: Celal Bayar’ın Atatürk’e Verdiği Rapor: Celal Bayar’a Armağan, İstanbul 1982

Erim, Nihat: Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde, Kıbrıs, Ankara

Erkin, Feridun Cemal: Dışişlerinde 34 Yıl, Cilt II, Ankara 1986

Eroğlu, Hamza: Kıbrıs Uyuşmazlığı ve Kıbrıs Barış Harekatı, Ankara 1975

Fersoy, O Cemal: Bir Devlet ve Hizmet Adamı, Fatin Rüştü Zorlu, 1982

...........: Bir Devre Adını Veren Başbakan Menderes

Feroz ve Bedia Turgay, Ahmad: Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi, 1945-1971, İstanbul 1976

Gerger, Haluk: Mayınlı Tarlada Dış Politika, İstanbul 1983

Gevgilili, Ali: Yükseliş ve Düşüş – 1945-1973, İstanbul 1981

Gönlübol, Mehmet: İkinci Dünya Savaşından Sonra Türk Dış Politikası, Ankara 1982

Gürel, Şükrü: Kıbrıs Tarihi (1870-1960), Kolonyalizm, Ulusçuluk ve Uluslar arası Politika, İstanbul 1984

Günver, Semih: Fatin Rüştü Zorlu’nun Öyküsü, İstanbul-Ankara 1985

Halil, Ali: Atatürkçü Dış Politika ve NATO ve Türkiye, İstanbul 1968

Hekimoğlu, Müşerref: 27 Mayıs’ın Romanı, İstanbul 1975

Ilıcak, Nazlı: 15 Yıl Sonra 27 Mayıs Yargılanıyor, İstanbul 1977

İsmail, Cem: Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, İstanbul 1976

İnönü, İsmet: Hatıralar, Cilt I, İstanbul 1986

Karakus, Emin: İşte Ankara, İstanbul 1977

Kuneralp, Zeki: Sadece Diplomat, İstanbul 1981

Kurat, Y. Tekin: Elli Yıllık Cumhuriyetin Dış Politikası, Türk Tarih Kurumu, Belleteni, Vol. 39, Nisan 1975, s. 265-308

Kürkçüoğlu, Ömer E.: Türkiye’nin Arap Ortadoğusu’na Karşı Politikası (1945-1970), Ankara 1972

Kemal, Mehmed: Celal Bayar Efsanesi ve Raftaki Demokrasi, İstanbul 1980

Karaosmanoğlu, Y. Kadri: Politikada 45 Yıl, İstanbul 1968

Manizade, Derviş: Kıbrıs, Dün-Bugün-Yarın, İstanbul 1975

Menderes, Adnan: Menderes Diyor ki, İstanbul 1967

Nadir, Nadi: Perde Aralığından, İstanbul 1964

Orkunt, Sezai: Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul 1978

Örsan, Öymen: Bir İhtilal Daha Var – 1908-1980, İstanbul 1986

Öztürk, Kazım: Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, İstanbul 1968

Parla, Reha: Belgelerle Türkiye Cumhuriyetinin Uluslar arası Temelleri, Lozan, Montrö, Lefkoşe 1985

Sarol, Mükerrem: Bilinmeyen Menderes, İstanbul 1983

Sander, Oral: Türk-Amerikan İlişkileri –1947-1964, Ankara 1979

...........: Balkan Gelişmeleri ve Türkiye –1945-1965, Ankara 1969

...........: Türk Dış Politikasında Sürekliliğin Nedenleri, Ankara Üniversitesi S.B.F. Dergisi Cilt 37, Eylül – Aralık 1982, No. 3-4

Soysal, Mümtaz: Dış Politika ve Parlamento, Ankara 1964

Tekil, Füruzan: Politika Asları, 1973

Toker, Metin: İsmet Paşa ile 10 Yıl, 1954-1964, İstanbul 1969

...........: Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul 1970

Yalman, Ahmet Emin: Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, 1945-1970, İstanbul 1971

Yetkin, Çetin: Türkiye’de Tek Parti Yönetimi – 1930-1945, İstanbul 1983

...........: Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, İstanbul 1982